پوسیدگی ریشه و طوقه پسته = گموز پسته = انگومك پسته = شیره ی سیاه پسته
بیماری گموز(Gummosis) یا پوسیدگی طوقه و ریشه پسته از مهم ترین بیماری های قارچی باغات پسته می باشد. در بين بيماري هاي پسته در ايران، پوسيدگي طوقه و ريشه ناشي از گونه هاي مختلف قارچ فيتوفتورا باعث خسارت شديد در باغ هاي آلوده مي گردد و لذا داراي اهميت ويژه اي است.
بیماری گموز به خروج شیره گیاهی یا صمغ از یک درخت اطلاق می شود. این رفتار در بسیاری از درختان در اثر عوامل مختلف رایج است. در مواجه با هر یک از علائم ناشی از این بیماری می توانید به بیماری گموز که باعث ریزش شیره از درخت به زمین می شود؛ به عنوان گریه درخت خود نگاه کنید. شایع ترین علت بیماری گموز پسته یک شبه قارچ که بسیار فرصت طلب می باشد. به این معنی است که درختان ضعیف شده بسیار راحت و آسان در معرض آلوده شدن به این بیماری قرار می گیرند. پس در ابتدا این یک پیامی را برای مدیریت بیماری به باغداران عزیز می رساند.
بيماري گموز پسته در ايران،برای اولين بار در سال ۱۳۳۹ از استان كرمان گزارش شد. این بیماری در اکثر مناطق پسته خیز کشور و بالاخص در بعضی از باغ های جدید الاحداث در استان اصفهان انتشار دارد. بر اثر شیوع این بیماری در باغ های پسته سالیانه حدود ۵ الی ۱۰ اصله از درختان پسته می میرند.
چه عاملی باعث بیماری پوسیدگی ریشه پسته می شود؟
بیماری گموز پسته توسط چندین گونه شبه قارچ از جنس فیتوفتورا Phytophthora ایجاد می شود که همگی در خاک زندگی می کنند. واژه ی فیتوفتورا به معنای مخرب گیاه می باشد. هرچه در خاک رطوبت زیاد تر باشد این قارچ ها بیشتر فعالیت می نمایند و موجب بیماری بر روی درخت می شوند. در مواقعی که خاک برای مدت ۵ الی ۷ روز رطوبت اضافی را در خود نگه دارد، اسپورهای قارچی سریعاً تشکیل شده و همینطور به راحتی در رطوبت حرکت کرده و باعث گسترش بیماری می شوند. در شرایط گرم و خشک تابستان بیماری نیز کمتر شیوع پیدا می کند.
علائم بیماری گموز در درختان پسته
- پوسیدگی چوب در ناحیه طوقه
- ترشح قطره های صمغ و شیره سیاه در حد فاصل پوست و چوب
- کاهش پوشش برگی
- خشک شدن برگ های سبز
- کم رنگ شدن برگ ها در فصل بهار
- تغییر شکل و ریزش برگ
- زرد شدن انتهای برگ و سپس کل برگ
- قهوه ای شدن بافت سطحی پوست و چوب
- سبز خشک شدن کل درخت
- در نهایت کاهش عملکرد باغ به میزان قابل توجهی
چطور در اوایل فصل به وجود بیماری پوسیدگی ریشه پسته پی ببریم؟
- در بیماری گموز پسته، اوایل فصل بهار علائم سوختگی سرشاخه ها، زوال سریع و مرگ درخت ممکن است مشاهده شود. با کامل شدن رشد رویشی گیاه، فعالیت بیمارگر به صورت کلروز (زردی) و نکروز (مرگ بافت) ظاهر می شود که از انتهای برگ شروع شده، به تمام نقاط انتشار پیدا کرده و به تدریج تمام برگ را فرا گرفته و باعث ریزش آن می شود.
- پژمردگی ناگهانی و بدون هر گونه علایم ظاهری قبلی در اندام های هوایی، به صورت سبزخشکی درختان و ریزش برگ ها نیز ممکن است مشاهده شود.
- در زمان باردهی رشد میوه از یک طرف و خروج شیره گیاهی از طرفی ، رشد کلی درخت را متوقف می نماید.
- بررسی ناحیه طوقه و ریشه در غالب موارد پوسیدگی در ناحیه طوقه و ریشه را نشان می دهد و آلودگی ها از طوقه یا ریشه شروع می شوند؛ کامبیوم ناحیه آلوده درخت به رنگ تیره در می آید ولی آوند چوبی تغییر رنگ نمی دهد. درختان با آلودگی طوقه، بسته به بافت لایه های خاک، ممکن است نشانه های متفاوتی را بروز دهند.
علایم و خسارت بیماری گموز پسته در تابستان
- علائم سبز خشکی درختان در پایه حساس در باغ های که درختان با بافت خاک همگن تا عمق ۱/۵متری کاشت شدن دیده می شود.
- کاهش پوشش برگی، خشکیدگی سرشاخه، کم شدن میزان محصول، تغییر شکل برگ و مرگ تدریجی درخت در باغ هایی که بافت خاک اطراف طوقه از نوع خیلی سنگین و در زیر آن یک لایه شنی قرار داشته باشد.
- در مواردی ممکن است این نشانه ها با علایم پوسیدگی طوقه ناشی از قارچ های دیگر همپوشانی داشته باشد، مخصوصاً زمانی که ریشه های اصلی آلوده باشند. محدوده آلودگی طوقه و ریشه معمولاً با برداشتن پوست بافت آلوده مشخص می شود.
- در محل طوقه و روی تنه در ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری از سطح خاک ترشح صمغ به صورت قطرات ریز و درشت در سطح یا در شکاف های پوست درختان ظاهر می شود. معنای گریه درخت نیز از این ترشحات گرفته شده است.
- چنانچه پوست قسمت آلوده برداشته شود، صمغ شیری رنگ به بیرون تراوش میکند که پس از گذشت مدت کوتاهی به رنگ خاکستری تا سیاه تغییر رنگ پیدا می کند. رنگ بافت آلوده در ناحیه طوقه از قهوه ای تا سیاه و در بافت ریشه بصورت قهوه ای روشن تا تیره دیده می شود.
- مرگ سریع درختان در تابستان اتفاق می افتد. البته که سرعت مرگ درختان آلوده بستگی به سن آنها دارد. درختان جوان دارای آلودگی شدید، سریعاً خشک می شوند در حالیکه درختان مسن آلوده ابتدا کاهش پوشش برگی و خشکیدگی سرشاخه ها را نشان داده و به تدریج بعد از یک تا سه سال از بین می روند. وجود لایه سخت زیرین و عملیات خاکورزی نامناسب و نادرست باعث تشدید بیماری و گسترش آن می شود.
علایم و خسارت بیماری گموز پسته در پاییز و زمستان چیست؟
علائم بیماری در فصل پاییز و زمستان به صورت باقی ماندن برگ های درختان آلوده و عدم خزان دیده می شود.
پیامدهای اقتصادی وجود بیماری گموز در باغات پسته
در باغ های آلوده به گموز پسته عملکرد در هکتار برابر شده با ۹۶۸ گیلوگرم که اگر این بیماری در باغ وجود نداشت عملکرد به ۱۳۰۷ گیلو گرم می رسید. این بدان معناست که بیماری گموز پسته به طور متوسط ۲۶ % از عملکرد باغ را از بین می برد.
این خسارت از دو جنبه به باغ پسته وارد می شود: نخست این که این بیماری باعث می شود درصدی از درختان باغ از بین رفته و لذا عملکرد آن ها نیز صفر خواهد شد. از طرفی دیگر درصدی از درختان نیز آلوده بوده و عملکرد آن ها کاهش می یابد.
عوامل تشدید کننده در خشکیدگی پسته ناشی از بیماری پوسیدگی ریشه پسته چیست؟
در بیماری گموز پسته الگوی خشکیدگی درختان، میزان خسارت بیماری و چگونگی گسترش آن در باغ های آلوده متفاوت بوده و تا حد زیادی به عوامل زیر بستگی دارد:
- نحوه انجام عملیات خاکورزی در طول سال
- خصوصیات فیزیکی یا نفوذپذیری خاک
- نحوه آبیاری
- اقدامات مبارزه با بیماری
انتقال غیرفعال عامل بیماری از یک باغ آلوده به باغ سالم چطور است؟
- انتقال قارچ عامل بیماری با عملیات خاکورزی نادرست
- آب آبیاری
- تماس ریشه ها با یکدیگر آن هم به علت عدم رعایت فاصله کاشت
- ریختن خاک اطراف درختان آلوده در بین ردیف ها
- انتقال خاک آلوده از محلی دیگر به باغ
- آلوده بودن ادوات و وسایل کشاورزی
آبیاری نادرست و رطوبت اضافی بیماری را سرعت می بخشد:
رطوبت در پوسیدگی طوقه و ریشه درختان پسته و چرخه زندگی عامل بیماری در باغ نقش اساسی دارد. دامنه دمایی بهینه برای رشد رویشی بیمارگر ۳۰-۲۰ درجه سانتیگراد است. بنابراین یکی دیگر از عوامل موثر بر بیماری گموز، مقدار آب آبیاری و نوع سیستم آن است.
باغداران عزیز نکات زیر را در آبیاری باغ مورد توجه قرار دهید:
در باغاتی که آلوده به بیماری هستند به روش غرقاب آبیاری را اجرا ننمائید..
سیستم های آبیاری تحت فشار جایگزین آبیاری غرقابی گردند؛ به این دلیل که هر چه میزان رطوبت خاک بیشتر باشد، آلودگی به قارچ فیتوفتورا بیشتر می شود؛ آبیاری تحت فشار از لحاظ کاهش مصرف آب، کاهش زمان تماس طوقه و ریشه با آب و عدم اشباع خاک به مدت طولانی بهتر از روش غرقابی می باشد.
روش های مدیریت بیماری گموز پسته
روش های مدیریت بیماری گموز به شرح ذیل است:
از آن جایی که حذف قارچ عامل بیماری گموز پسته از خاک امکان پذیر نمی باشد؛ لذا اقدامات پیشگیرانه و استفاده از روش های مختلف درمان در تمام باغ های پسته در خصوص این بیماری و طی چندین سال به مراتب بایستی ادامه پیدا کند.
استفاده از پایه های مقاوم:
- در اغلب مناطق پسته کاری ایران از ارقام مختلف پسته اهلی با تنوع ژنتیکی زیاد به عنوان پایه استفاده می شود ولی اغلب آنها به گموز حساس هستند.
- در بین پایه‌های مطالعه شده در ایران پایه بنه (mutica) به گونه‌های قارچ فیتوفترا دارای مقاومت بیشتری نسبت به پسته اهلی می باشد و حتی به عنوان یک پایه مقاوم به نماتد مولد غده ریشه هم مطرح است.
- تحقیقات انجام شده نشان داده که پس از پایه بنه، طوقه و ریشه دو پایه قزوینی و بادامی ریز زرند از مقاومت بالایی نسبت به گونه های فیتوفتورا برخوردار هستند.
- بقیه پایه ها سطوح مختلف حساسیت را نسبت به عوامل بیماری گموز نشان می دهند و رقم سرخس از سایر پایه ها حساس تر است.
تخقیقات در پسته کاری های در کالیفرنیای آمریکا، پایه اهلی (vera) به علت عدم مقاومت به نماتد‌ها و قارچ فیتوفترا حذف شد و پایه های آتلانتیکا و تربینتوس بعنوان پایه های مقاوم به گموز جایگزین پایه اهلی شدند. برتری آتلانتیکا در پیوند و یکنواختی موجب توسعه آن گردید. همچنین پایه UCB-1 به بیماری ها (که از مهم ترین مسایل در کالیفرنیا است) مقاوم بوده و از نظر عملکرد نیز بالاترین عملکرد را بین پایه ها دارد.
مدیریت آبیاری:
یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در کاهش آلودگی پوسیدگی طوقه و ریشه پسته، مدیریت آبیاری است. به طور کلی استفاده از سیستم های تحت فشار آبیاری به لحاظ کاهش میزان آب مصرفی نسبت به آبیاری غرقابی، کاهش زمان تماس طوقه و ریشه با آب و عدم اشباع خاک به مدت طولانی، برتری دارند. تأثیر نوع آبیاری در کاهش شدت آلودگی در باغ ها با پوسیدگی طوقه مشهودتر و در بسیاری از موارد باعث متوقف شدن مرگ و میر درختان می شود. مدیریت آبیاری باید به نحوی باشد که طوقه و ریشه های درختان پسته در معرض کمترین میزان رطوبت ناشی از آبیاری و یا آب آزاد در خاک قرار گیرند. برای این منظور ایجاد بند خاکی اطراف تنه درختان برای جلوگیری از تماس طوقه با آب باعث کاهش شدت بیماری در باغ و جلوگیری از آلودگی های جدید می شود. در نتیجه؛ تعیین مقدار بهینه کمی و کیفی آب مصرفی در باغ های پسته علاوه بر سایر عوامل موثر بر روی بیماری، به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
رعایت بهداشت باغی:
– نسبت به جمع آوری علف های هرز برای کاهش سطح رطوبت اضافی در اطراف طوقه درخت اقدام نمایید.
– در باغ های پسته ای که به بیماری گموز مبتلا هستند و یا شرایط مبتلا شدن نیز وجود دارد، از مالچ استفاده نشود.
مدیریت تغذیه:
تقویت رشد درختان با مدیریت تغذیه و کوددهی بهینه در مراحل کاشت، داشت و پس از برداشت موجب کاهش حساسیت درختان به بیماری و ایجاد مقاومت می گردد.
- از استفاده کودهای ازت بالا (نیتراته) به ویژه در آخر فصل رشد خودداری نمایید؛ زیرا مصرف کودهای ازت بالا در پایان فصل رشد سبب تسریع دوران رکود در گیاه می شود. در نتیجه این عمل موجب کاهش رشد سریع گیاه و افزایش مقاومت آن در برابر سرمازدگی و یخبندان در زمستان خواهد شد.
- استفاده از کودهای پتاس بالا برای افزایش غلظت شیره ی نباتی و ایجاد مقاومت در طول سال و همچنین در برابر سرمای زمستانه بسیار مفید می باشد.
- از آنجایی که عنصر فسفر در انجام تقسیم سلولی گیاه نقش دارد؛ استفاده از کودهای فسفره در اوایل فصل رشد به منظور بهبود سریعتر خسارت های ناشی از سرمازدگی و یخبندان اهمیت دارد .
ضد عفونی خاک در محل طوقه برای پیشگیری از بیماری پوسیدگی ریشه پسته:
استفاده از قارچ کش ریدومیل برای ضدعفونی خاک در محل طوقه به این ترتیب که به میزان ۴۰ گرم ریدومیل گرانول ۵ درصد را در هر متر مربع در اطراف ریشه هر درخت ریخته و سپس خاک آن را زیر و رو و آبیاری نمایید.
مبارزه شیمیایی با بیماری پوسیدگی ریشه پسته:
مبارزه شیمیایي با بیماري گموز در پسته بر اساس میزان پیشرفت بیماری و رعایت دستورالعمل های زیر توصیه مي شود:
۱-معالجه درخت آلوده به بیماری گموز (در مراحل اولیه بیماری با یکی از سموم زیر):
- استفاده از قارچ کش بردوفیکس:
- ابتدا خاك دور طوقه درخت مبتلا را كنار بزنید و از رسيدن آب به آن جلوگيري به عمل آورید. درخت مبتلا را بطور جداگانه آبياري نمایید. نقطه یا محل پوسيده شده را اگر توسعه نداشته باشد و در مراحل اوليه پيشرفته باشد با يك چاقوي تيز پوست محل را تراشيده تا به بافت زنده برسيم. سپس به وسيله محلول يك درصد مخلوط بردو ضدعفوني سطحي مي‌كنيم. پس از دو هفته محل ضدعفونی شده را با چسب باغباني مي‌پوشانيم.
- در بعضی از موارد از آهک نیز برای ضد عفونی طوقه و ریشه استفاده می شود. این روش جنبه ی علمی ندارد.
- یکی از روش هایی که همواره برای کنترل بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از گموز در درختان میوه توصیه شده استفاده از قارچ کش های سیستمیک و حفاظتی در محل طوقه و ریشه است ولی از آن جایی که درخت پسته بیشتر در مناطق کویری و یا حاشیه کویر کشت شده و دارای پوست نسبتاً سخت و غیر قابل نفوذ هستند، کاربرد قارچکش ها روی طوقه و ریشه برای کنترل بیماری مؤثر نیست و این روش ممکن است صرفاً روی درختان جوان که پوست آنها نفوذپذیری بیشتری دارند مناسب باشد.
- در مراحل اولیه آلودگی به محض ظهور علائم و خروج صمغ، کل گیاه با بردوفیکس به میزان ۴ در هزار محلول پاشی شود.
- استفاده از قارچ کش فستیل آلومینیوم با نام تجاری اِلیت:
- استفاده از قارچ کش الیت همانند ترکیب بردوفیکس تأثیر زیادی در کاهش آلودگی به عامل بیماری دارد. این ترکیب بعد از استفاده، به سرعت جذب شده و در گیاه پخش می شود.
- اثرات پیشگیری و معالجه کنندگی این سم به صورت اثر مستقیم روی بیمارگر و فعال شدن مکانیسم های دفاعی گیاه در برابر گونه های فیتوفتورا است. رعایت الگو و زمان استفاده از این قارچ کش از عامل ّهای بسیار مهم در خصوص میزان تأثیرگذاری آن بر روی بیماری است. به این ترتیب که با توجه به شدت های مختلف آلودگی در باغ بایستی انتخاب الگوی سمپاشی نیز بر همین اساس باشد:
- در محل هایی از باغ با آلودگی شدید و مرگ و میر بالا که درختان بیمار و آلوده و یا خشک شده در اثر بیماری وجود دارند: محلول پاشی اندام های هوایی با غلظت ۲/۵ در هزار و به تعداد حداکثر ۴ نوبت توصیه می شود. محلول پاشی ترجیحاً در فواصل یک تا دو هفته ای هم تکرار شود.
- در حالی که در بقیه قسمت های باغ با خطر پایین که بیماری و یا وجود درختان آلوده در آن قسمت ها به راحتی قابل تشخیص نیست و یا بدون آلودگی هستند: فقط به یک نوبت محلول پاشی با دوز ۲/۵ در هزار یا دوز کمتر نیاز است.
- در صورتی که بیماری گموز با شدت بالایی همراه باشد؛ توصیه می شود قارچ کش الیت را در شهریور ماه و همچنین سال بعد پس از گلدهی نیز استفاده شود. حداقل برای درختان آلوده این کار انجام شود.
۲-ریشه کنی درخت آلوده به بیماری گموز و ضدعفونی محل آلودگی (در مراحل شدت بالای بیماری)
در صورتی که ثلث طوقه درخت به بیماری گموز آلوده شده است؛ اقدام به ریشه کنی و سوزاندن درخت نمایید. سپس گودال های ایجاد شده بعد از بیرون آوردن درخت باید با بردوفیکس ١۰ در هزار به منظور ضد عفونی شدن آبیاری گردند.
در استفاده از این روش به نکات زیر توجه نمایید؛
- درختان خشک شده بیمار باید به طور کامل از خاک بیرون آمده و تنها به بریدن آن ها اکتفا نشود.
- بیرون آوردن گیاه باید در زمستان و دمای پایین انجام شود.
باغدارن عزیز؛ امروزه از روش های نوین در کنترل بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از قارچ مخرب فیتوفتورا هم استفاده می شود که در اینجا به دو مورد از آن ها اشاره خواهیم کرد:
۱- اضاف کردن چندین قارچ و باکتری در خاک های آلوده به قارچ عامل بیماری گموز:
در برخی موارد پوسیدگی های ریشه بر اثر عامل قارچی فیتوفتورا با کشت نهال در خاک های بازدارنده که دارای میکروارگانیسم های آنتاگونیست به فیتوفتورا یا دارای مواد کانی سمی برای قارچ های پست یا ااومیست هاست، کنترل شده و مفید است. مشخص شده است که چندین قارچ و باکتری، ااوسپور قارچ بیمارگر فیتوفتورا را پارازیته یا از بین می برند. بعبارتی آنتاگونیست قارچ بیمارگر Phytophthora هستند.
بطور مثال: فعالیت آنتاگونیستی گونه های قارچی مفید از جنس تریکودرما Trichoderma در کنترل قارچ بیمارگر فیتوفتورا Phytophthora نقش بسیار خوبی داشته اند. روش این کار با مایه زنی یا افزودن این عوامل بیولوژیکی مفید به بستر کاشت نهال می باشد. تاثیر سویه های قارچ مفید تریکودرما روی نهال های پسته تولید شده در نهالستان ها و استقرار آن ها در شرایط طبیعی باغ ها با در نظر گرفتن خصوصیات فیزیکوشیمیایی و رطوبت خاک مفید واقع شده است.
همچنین در سال های اخیر، آمیخته کمپوست پوست درختان با عوامل مفید و با خاک یا مخلوط بدون خاک در گیاهان گلدانی، بستر گلخانه ها و در آزمایش های صحرایی آلودگی قارچ فیتوفتورا را به طور معنی داری هم کاهش داده است.
جدایه هایی از قارچ بیولوژیک تریکودرما Trichoderma در سطح باغ های پسته در استان های کرمان، یزد، خراسان رضوی و همینطور سمنان در خصوص کنترل بیماری گموز از ناحیه ریشه جداسازی و معرفی شده است.
محلول پاشی با قارچ کش آلیادو:
قارچ کش آلیادو یک قارچ کش ارگانیک است که فعالیت سیستمیک آن به خاطر سیموکسانیل و فعالیت محافظتی آن به خاطر کلروتانیل و مانکوزب در ترکیب آن است. محلول پاشی قارچ کش آلیادو به میزان ۲ در هزار روی درختان آلوده به قارچ فیتوفتورا در باغ های پسته درختان با میزان کمتر از ۳۰ % آلودگی یا پیشرفت بیماری، باعث مهار بیماری می شود. اما مهم ترین نکته در خصوص استفاده از قارچ کش آلیادو با ظهور بیماری بایستی از آن استفاده شود یا به محض نفوذ عامل بیماری در گیاه استعمال آلیادو آغاز می‌شود؛ همچنین تکرار محلول پاشی، دو هفته پس از اولین استفاده و بر اساس میزان پیشرفت بیماری و شرایط آب و هوایی صورت گیرد.
